Tìm hiểu về máy biến áp: Từ A đến Z

Tác giả: Kiều Anh - Cập nhật: Tháng ba 27, 2024

Chào mừng đến với vatly.edu.vn, trang web hàng đầu cung cấp kiến thức vật lý sâu rộng và ứng dụng thực tiễn. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một thiết bị không thể thiếu trong hệ thống truyền tải và phân phối điện – máy biến áp.

Máy biến áp là cầu nối quan trọng giúp chuyển đổi điện áp từ cao xuống thấp hoặc ngược lại, đảm bảo điện năng được truyền tải một cách hiệu quả và an toàn. Hãy cùng tìm hiểu về cấu tạo, nguyên lý hoạt động và các ứng dụng của máy biến áp trong bài viết dưới đây.

Khái niệm máy biến áp

Máy biến áp, hay còn gọi là máy biến thế, là thiết bị điện từ tĩnh hoạt động dựa trên nguyên lý cảm ứng điện từ để biến đổi điện áp xoay chiều từ giá trị này sang giá trị khác với tần số không đổi.

Có thể hiểu đơn giản, máy biến áp là thiết bị truyền đưa năng lượng điện giữa các mạch điện thông qua trường điện từ.

Đặc điểm:

Có hai cuộn dây: Cuộn dây sơ cấp (nối với nguồn điện) và cuộn dây thứ cấp (nối với tải).
Tỉ số biến áp: Tỉ lệ giữa số vòng dây cuộn sơ cấp và số vòng dây cuộn thứ cấp.
Công suất: Máy biến áp có thể tăng hoặc giảm công suất điện.
Hiệu suất: Hiệu suất của máy biến áp thường cao (trên 95%).

Cấu tạo của máy biến áp

Lõi thép

Lõi thép được làm từ các lá thép kỹ thuật điện ghép cách điện với nhau để giảm hao phí do dòng điện Foucault.
Lõi thép có chức năng dẫn từ thông, tạo thành mạch từ kín cho máy biến áp.

Cuộn dây

Có hai cuộn dây chính: cuộn dây sơ cấp và cuộn dây thứ cấp.
Cuộn dây sơ cấp được nối với nguồn điện.
Cuộn dây thứ cấp được nối với tải.
Số vòng dây của cuộn dây sơ cấp và cuộn dây thứ cấp quyết định tỉ số biến áp.
Dây quấn có thể được làm bằng đồng hoặc nhôm.

Vỏ máy

Vỏ máy được làm bằng thép hoặc gang để bảo vệ các bộ phận bên trong của máy biến áp.
Vỏ máy cũng có chức năng làm mát cho máy biến áp.

Các bộ phận khác

Dầu cách điện: Dùng để cách điện giữa các bộ phận bên trong máy biến áp và làm mát cho máy biến áp.
Buchholz: Thiết bị bảo vệ máy biến áp khỏi các sự cố ngắn mạch.
Van an toàn: Giúp giải phóng áp suất khi xảy ra sự cố bên trong máy biến áp.

Nguyên lý hoạt động của máy biến áp

Máy biến áp hoạt động dựa trên nguyên lý cảm ứng điện từ. Khi đặt một điện áp xoay chiều vào cuộn dây sơ cấp (N1), nó sẽ tạo ra một từ trường biến thiên trong lõi thép. Từ trường này đi qua cả cuộn dây sơ cấp và thứ cấp (N2). Theo luật Faraday, sự biến thiên từ thông qua cuộn dây thứ cấp sẽ tạo ra một suất điện động cảm ứng (e2) ở hai đầu cuộn dây.

Công thức tính tỷ số biến áp: U1/U2 = N1/N2

U1: Điện áp hiệu dụng ở cuộn sơ cấp
U2: Điện áp hiệu dụng ở cuộn thứ cấp
N1: Số vòng dây cuộn sơ cấp
N2: Số vòng dây cuộn thứ cấp

Nguyên tắc hoạt động cụ thể:

Đặt điện áp xoay chiều vào cuộn sơ cấp: Dòng điện xoay chiều chạy qua cuộn dây sơ cấp tạo ra từ trường biến thiên trong lõi thép.
Từ trường biến thiên: Từ trường này đi qua cả cuộn dây sơ cấp và thứ cấp.
Suất điện động cảm ứng: Theo luật Faraday, sự biến thiên từ thông qua cuộn dây thứ cấp sẽ tạo ra một suất điện động cảm ứng (e2) ở hai đầu cuộn dây.
Tỷ số biến áp: Tỷ số giữa điện áp hiệu dụng ở cuộn sơ cấp và thứ cấp bằng tỷ số vòng dây giữa hai cuộn dây.

Một số loại máy biến áp phổ biến

Máy biến áp là một thiết bị điện được sử dụng để chuyển đổi điện áp xoay chiều từ mức này sang mức khác, thông qua quá trình cảm ứng điện từ mà không làm thay đổi tần số. Máy biến áp có nhiều loại khác nhau, phục vụ cho các mục đích và ứng dụng cụ thể. Dưới đây là một số loại máy biến áp phổ biến và tính chất của chúng:

Máy biến áp lực

Ứng dụng: Thường được sử dụng trong các trạm biến áp của hệ thống truyền tải điện để tăng hoặc giảm điện áp lớn.
Đặc điểm: Có công suất rất lớn, thích hợp cho việc truyền tải điện áp cao và dòng điện lớn qua khoảng cách xa.

Máy biến áp cách ly

Ứng dụng: Sử dụng để tách biệt hai mạch với nhau, giúp bảo vệ thiết bị và con người khỏi sự cố điện giật và giảm nhiễu điện từ.
Đặc điểm: Thường có tỷ lệ vòng dây 1:1, giữ nguyên điện áp nhưng cung cấp sự cách ly giữa mạch nguồn và mạch tải.

Máy biến áp điều chỉnh

Ứng dụng: Sử dụng cho việc điều chỉnh điện áp trong phạm vi hẹp, chẳng hạn như trong các hệ thống âm thanh hoặc phòng thí nghiệm.
Đặc điểm: Có một cuộn dây duy nhất phục vụ cả hai mục đích là cuộn sơ cấp và thứ cấp, giúp tiết kiệm chi phí và kích thước.

Máy biến áp phân phối

Ứng dụng: Dùng trong hệ thống phân phối điện để giảm điện áp từ mức truyền tải về mức sử dụng trong các khu dân cư hoặc cơ sở công nghiệp nhỏ.
Đặc điểm: Có công suất nhỏ hơn máy biến áp lực và thường được thiết kế để hoạt động hiệu quả ở tải nhẹ.

Máy biến áp điện lực đặc biệt

Ứng dụng: Bao gồm các loại máy biến áp được thiết kế đặc biệt cho một ứng dụng cụ thể như máy biến áp xung cho các ứng dụng điều khiển điện tử, máy biến áp cho hệ thống đo lường và bảo vệ, v.v.
Đặc điểm: Được tùy chỉnh để phù hợp với yêu cầu kỹ thuật chính xác, thường có các tính năng độc đáo không có trong máy biến áp tiêu chuẩn.

Máy biến áp ba pha

Ứng dụng: Sử dụng trong các hệ thống điện ba pha để tăng hoặc giảm điện áp trong các ứng dụng công nghiệp và truyền tải điện năng.
Đặc điểm: Có thể được cấu thành từ ba máy biến áp đơn pha hoặc một máy biến áp ba pha tích hợp, giúp tiết kiệm không gian và chi phí.

Phân tích chi tiết công dụng của máy biến áp

Truyền tải điện năng

Tăng điện áp: Máy biến áp được sử dụng để tăng điện áp từ máy phát điện lên mức cao (thường là 110kV, 220kV, 500kV) trước khi truyền tải đi xa. Việc tăng điện áp giúp giảm hao phí điện năng trên đường dây tải điện.
Giảm điện áp: Ở cuối đường dây tải điện, máy biến áp được sử dụng để giảm điện áp xuống mức phù hợp với nhu cầu sử dụng (thường là 220V, 380V) cho các hộ gia đình, nhà máy, xí nghiệp,…

Phân phối điện

Máy biến áp được sử dụng trong các trạm biến áp để phân phối điện đến các khu vực khác nhau.
Máy biến áp phân phối có nhiều loại với các cấp điện áp khác nhau để phù hợp với nhu cầu sử dụng tại từng khu vực.

Lĩnh vực công nghiệp

Máy biến áp được sử dụng trong các lò nung, hàn điện, luyện kim,… để cung cấp điện áp phù hợp cho các thiết bị.
Máy biến áp cũng được sử dụng trong các ngành công nghiệp khác như: dệt may, hóa chất, chế biến thực phẩm,…

Các thiết bị điện tử

Máy biến áp được sử dụng trong các thiết bị điện tử như: radio, tivi, máy tính,… để biến đổi điện áp từ nguồn điện lưới thành điện áp phù hợp với các linh kiện điện tử.
Máy biến áp cũng được sử dụng trong các bộ nguồn adapter để cung cấp điện áp cho các thiết bị di động.

Ngoài ra, máy biến áp còn được sử dụng trong các lĩnh vực khác như:

Y tế: Máy biến áp được sử dụng trong các thiết bị y tế như máy chụp X-quang, máy CT,…
Giao thông: Máy biến áp được sử dụng trong các hệ thống tàu điện, xe điện,…
Năng lượng tái tạo: Máy biến áp được sử dụng trong các hệ thống điện gió, điện mặt trời,…

Như vậy, qua bài viết trên vatly.edu.vn, bạn đã được tìm hiểu về máy biến áp – một thành phần không thể thiếu trong hệ thống điện của chúng ta. Từ nguyên lý hoạt động đến các ứng dụng quan trọng, máy biến áp giúp đảm bảo việc truyền tải điện năng được thực hiện một cách hiệu quả và an toàn.

Hy vọng thông tin này sẽ giúp bạn hiểu thêm về vai trò và tầm quan trọng của máy biến áp trong cuộc sống hàng ngày và các hệ thống điện tử.