Lý thuyết tác dụng từ của dòng điện – Từ trường – Vật lý 9

Hiểu rõ tác dụng từ của dòng điện và từ trường là nền tảng quan trọng trong vật lý, giúp khám phá các hiện tượng tự nhiên và ứng dụng công nghệ hiện đại. Từ lực từ tạo ra bởi dòng điện đến cách từ trường ảnh hưởng đến kim nam châm, bài viết trên vatly.edu.vn sẽ cung cấp những kiến thức cơ bản và ứng dụng thực tế của từ trường. Khám phá từ trường xung quanh các thiết bị điện và hiểu cách chúng tác động đến môi trường sống để bảo vệ sức khỏe hiệu quả hơn.

Lực từ 

Khi dòng điện chạy qua một dây dẫn, dù là dây thẳng hay có hình dạng phức tạp, nó sẽ tạo ra một lực tác động (gọi là lực từ) lên các kim nam châm ở gần. Hiện tượng này được gọi là tác dụng từ của dòng điện.

Trước khi đóng công tắc, khi không có dòng điện chạy qua dây dẫn, kim nam châm sẽ tự động định hướng theo trục Bắc – Nam. Tuy nhiên, khi công tắc được đóng và dòng điện bắt đầu chạy qua dây dẫn, kim nam châm sẽ bị lệch khỏi hướng Bắc – Nam ban đầu.

Từ trường

Từ trường là không gian xung quanh một dòng điện hoặc thanh nam châm, nơi có thể tác động lực từ lên kim nam châm đặt trong đó. Mỗi vị trí trong từ trường đều có một hướng xác định mà kim nam châm sẽ chỉ về. Để nhận biết từ trường, ta thường sử dụng kim nam châm (còn gọi là nam châm thử). Nếu kim nam châm bị tác động bởi lực từ ở một vị trí nào đó trong không gian, ta có thể kết luận rằng vị trí đó có từ trường.

Các khu vực thường xuất hiện từ trường bao gồm:

• Gần các đường dây điện cao thế.
• Gần các dây tiếp đất của hệ thống chống sét.
• Gần các dây tiếp đất của thiết bị điện.
• Xung quanh các thiết bị điện đang hoạt động như đồng hồ điện, màn hình máy tính, máy sấy tóc, điện thoại di động,…

Lưu ý quan trọng khi tiếp xúc với từ trường:

• Không nên ngủ gần các thiết bị điện để tránh tác động từ trường.
• Để tivi cách xa vài mét khi sử dụng.
• Không nên ngồi quá gần phía sau màn hình máy tính để bảo vệ sức khỏe.

Ứng dụng của từ trường trong đời sống

Con người không thể cảm nhận được từ trường, nhưng nhiều loài động vật lại có khả năng nhận biết từ trường của Trái Đất. Ví dụ, rùa biển và chim di trú sử dụng từ trường để định hướng và di chuyển trong những hành trình dài. Khả năng này giúp chúng xác định phương hướng và di chuyển đúng đắn.

Một ví dụ thú vị về ảnh hưởng của từ trường đến sinh vật là khi một nam châm được gắn vào một con chim di trú. Điều này làm cho con chim bị mất phương hướng và không thể xác định được đường bay của mình, cho thấy tầm quan trọng của từ trường trong việc định hướng của chúng.

Một số ứng dụng của từ trường trong đời sống:

• La bàn từ: Từ trường của Trái Đất giúp kim la bàn luôn chỉ về hướng Bắc, hỗ trợ việc định hướng khi di chuyển.
• Thiết bị y tế: Máy MRI (Cộng hưởng từ) sử dụng từ trường mạnh để tạo ra hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể, giúp chẩn đoán bệnh chính xác.
• Động cơ điện và máy phát điện: Từ trường là nguyên lý cơ bản trong hoạt động của các động cơ và máy phát điện, biến đổi năng lượng điện thành cơ học và ngược lại.
• Bảo mật và an ninh: Thẻ từ và các thiết bị quét từ trường được sử dụng rộng rãi trong các hệ thống bảo mật và kiểm soát truy cập, như trong thẻ ngân hàng và thẻ ra vào.
• Công nghệ không dây: Nhiều thiết bị sạc không dây sử dụng từ trường để truyền năng lượng từ đế sạc sang thiết bị mà không cần dây kết nối.

Những ứng dụng này cho thấy sự đa dạng và quan trọng của từ trường trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống và công nghệ hiện đại.

Bài tập ứng dụng về tác dụng từ của dòng điện – Từ trường

Câu 1. Tác dụng từ của dòng điện là gì?

A. Làm cho kim nam châm lệch khỏi hướng Bắc Nam.

B. Làm cho dây dẫn nóng lên.

C. Làm cho bóng đèn sáng lên.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Đáp án: A. Làm cho kim nam châm lệch khỏi hướng Bắc Nam.

Câu 2. Từ trường là gì?

A. Là không gian xung quanh nam châm.

B. Là không gian xung quanh dòng điện.

C. Là không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm đặt trong đó.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Đáp án: C. Là không gian có lực từ tác dụng lên kim nam châm đặt trong đó.

Câu 3. Đường sức từ là gì?

A. Là những đường cong khép kín.

B. Là những đường mà tiếp tuyến tại mỗi điểm trùng với hướng của từ trường tại điểm đó.

C. Là những đường sức không cắt nhau.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Đáp án: D. Cả A, B, C đều đúng.

Câu 4. Quy tắc nắm tay phải dùng để xác định:

A. Hướng của đường sức từ trong lòng ống dây.

B. Hướng của lực điện từ tác dụng lên dây dẫn.

C. Hướng của dòng điện chạy trong dây dẫn.

D. Cả A, B, C đều sai.

Đáp án: A. Hướng của đường sức từ trong lòng ống dây.

Câu 5: Nam châm điện có đặc điểm gì?

A. Từ tính chỉ tồn tại khi có dòng điện chạy qua.

B. Có thể điều chỉnh cường độ từ trường.

C. Cả A và B đều đúng.

D. Cả A và B đều sai.

Đáp án: C. Cả A và B đều đúng.

Câu 6: Ứng dụng của từ trường trong cuộc sống là gì?

A. Làm động cơ điện.

B. Làm nam châm điện.

C. Làm loa.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Đáp án: D. Cả A, B, C đều đúng.

Câu 7. Khi đóng công tắc của mạch điện, kim nam châm đặt gần dây dẫn sẽ:

A. Không bị lệch.

B. Bị lệch một góc bất kì.

C. Luôn chỉ hướng Bắc Nam.

D. Bị lệch khỏi hướng Bắc Nam.

Đáp án: D. Bị lệch khỏi hướng Bắc Nam.

Câu 8. Để tăng cường độ từ trường của ống dây, ta có thể:  

A. Tăng số vòng dây.

B. Tăng cường độ dòng điện chạy qua ống dây.

C. Cho lõi sắt vào trong ống dây.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Đáp án: D. Cả A, B, C đều đúng.

Câu 9. Khi đưa một thanh sắt vào trong lòng ống dây có dòng điện chạy qua, thanh sắt sẽ trở thành: 

A. Một thanh nam châm vĩnh cửu.

B. Một thanh nam châm điện.

C. Không có gì thay đổi.

D. Một thanh sắt bị nhiễm điện.

Đáp án: B. Một thanh nam châm điện.

Câu 10. Từ phổ là gì?

A. Là hình ảnh của các đường sức từ.

B. Là hình ảnh của nam châm.

C. Là hình ảnh của dòng điện.

D. Cả A, B, C đều sai.

Đáp án: A. Là hình ảnh của các đường sức từ.

Tác dụng từ của dòng điện và từ trường không chỉ là khái niệm lý thuyết trong vật lý mà còn có ứng dụng rộng rãi trong đời sống và công nghệ. Hiểu biết về từ trường giúp tận dụng tốt hơn các thiết bị điện và đảm bảo an toàn trong sinh hoạt hàng ngày. Việc nắm rõ các nguyên lý về tác dụng từ của dòng điện và từ trường cũng mở ra cơ hội khám phá nhiều ứng dụng mới, từ y tế đến công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại.